Επειδή
το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό, επειδή εξάλλου η
ιστορική επιστήμη έχει κάνει σοβαρότατα βήματα στη μελέτη της Επανάστασης του
1821, χρήσιμο είναι με την ευκαιρία της επετείου της 25ης Μαρτίου να
διευκρινιστούν κάποια πράγματα.
1.
Εθνικός ή και κοινωνικός ο χαρακτήρας της Επανάστασης του 1821;
Αναμφισβήτητα,
η υπόδουλη ελληνική κοινωνία δεν ήταν, δεν μπορούσε να ήταν, ενιαία. Υπήρχαν
κάποιοι - λίγοι αυτοί - που είχαν προνόμια, διέθεταν οικονομική επιφάνεια και
άρα είχαν εξουσία. Υπήρχαν και οι άλλοι - οι περισσότεροι - που δεν είχαν
οικονομικές δυνατότητες, ή που δημιούργησαν μια άνετη οικονομικά ζωή χωρίς όμως
πολιτική δύναμη, αλλά όλοι αυτοί καταπιέζονταν από την οθωμανική διοίκηση και
τους Έλληνες κοτζαμπάσηδες. Άρα, υπήρχαν κοινωνικές και οικονομικές
διαβαθμίσεις, ήταν υπαρκτά τα διαφορετικά κοινωνικά στρώματα με τα ιδιαίτερα το
καθένα συμφέροντά του, τις ιδιαίτερες επιδιώξεις του, τα δικό του
μετεπαναστατικό όραμα. Έτσι, δεν ήταν αρκετή μόνο η εθνική απελευθέρωση. Έπρεπε
να αλλάξει και η κοινωνική δομή και κατάσταση. Επομένως, η μεγάλη πλειοψηφία
των υπόδουλων Ελλήνων δεν επιζητούσε μόνο να απελευθερωθεί από τους Οθωμανούς·
επιζητούσε να αποτινάξει και τα κοινωνικά δεσμά της. Πίστευε ότι με τη
δημιουργία ελεύθερου και ανεξάρτητου αστικού κράτους θα δημιουργούσε μια πολιτεία
δημοκρατική με ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη.
2.Πότε
και πού ξεκίνησε η Επανάσταση;
Ξεκίνησε
στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τη γνωστή Μολδοβλαχία, στις 22 Φεβρουαρίου 1821,
τη μέρα δηλαδή που ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας (Φ. Ε.) Αλέξανδρος Υψηλάντης
πέρασε τον ποταμό Προύθο και μπήκε στο έδαφος της Μολδαβίας. Προτιμήθηκε από τη
Φ. Ε. η περιοχή εκείνη, επειδή εκεί δεν ήταν στρατοπεδευμένα οθωμανικά
στρατεύματα εκτός από τοπικές φρουρές, συνόρευε η περιοχή με τη Ρωσία, από την
οποία έλπιζαν βοήθεια, υπήρχε συνεννόηση για συνεργασία με το γηγενές
επαναστατικό στοιχείο. Το σχέδιο, βέβαια, της Φ. Ε. προέβλεπε γενική εξέγερση
στη βαλκανική επικράτεια του σουλτάνου, αλλά δεν ήταν δυνατόν να συμπέσουν
χρονικά οι τοπικές εξεγέρσεις, καθώς οι μετακινήσεις και άρα η επικοινωνία
γίνονταν με δυσκολίες και καθυστερήσεις. Το κίνημα στη Μολδοβλαχία απέτυχε,
όπως δεν προχώρησε και στη Μακεδονία κ.α., ενώ αντίθετα είχε επιτυχία ο
ξεσηκωμός στο Μωριά και τη Ρούμελη.
Και
στην Αγία Λαύρα τι έγινε; Δεν έγινε τίποτε από αυτά που λέμε πως ξέρουμε. Ποτέ
δε σήκωσε λάβαρο ο επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός στο μοναστήρι της Αγίας
Λαύρας στις 25 Μαρτίου του 1821. Όπως, εξάλλου ο ίδιος ο Γερμανός αναφέρει στα
«Απομνημονεύματά» του, εκείνες τις μέρες δε βρισκόταν καν στα Καλάβρυτα. Ήταν
στην Πάτρα, όπου εκεί σήκωσε τη σημαία της Φιλικής Εταιρείας. Αλλά και
ιστορικοί της εποχής, όπως ο Ιω. Φιλήμων, ο Σπ. Τρικούπης κ.ά. δεν αναφέρουν
τίποτε για Αγία Λαύρα, λάβαρο κ.λπ. Το 1838 με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα
καθιερώθηκε ως επέτειος του Αγώνα η 25η Μαρτίου, για να συνδεθεί η Επανάσταση
του 1821 με το συμβολισμό του Ευαγγελισμού και την Εκκλησία.
3.
Κρυφό ή φανερό ήταν το σχολειό;
Δεν
υπήρξε «κρυφό σχολειό», καθώς δεν έχουμε ιστορικές μαρτυρίες για κάτι τέτοιο.
Τα υποτιθέμενα «κρυφά σχολειά» ήταν κοινά σχολεία, που λειτουργούσαν - και αυτό
ήταν αναμενόμενο - κοντά σε εκκλησίες ή μέσα σε μοναστήρια. Οι Οθωμανοί
κατακτητές δεν απαγόρευσαν την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων. Αποκλειστικά
τους ενδιέφερε να πληρώνει ο ραγιάς τους φόρους του. Άλλωστε, η λειτουργία
περίφημων σχολών στην Κωνσταντινούπολη, στα Γιάννενα, στη Χίο, στην Αθήνα, στη
Σμύρνη, στις Κυδωνίες κ.α. αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Ποιος δεν έχει
ακούσει για τη Μεγάλη του Γένους Σχολή, που λειτουργούσε μέσα στην έδρα του σουλτάνου,
την Κων/πολη; Και στη Σχολή αυτή φοιτούσαν όχι μόνο Έλληνες, όχι μόνο ορθόδοξοι
αλλά και Οθωμανοί, που στελέχωναν τον κρατικό μηχανισμό. Χρειάζεται καλύτερη
μαρτυρία; Πάντως, η σύγχρονη ιστορική επιστήμη από τη μια έχει τεκμηριώσει την
ανυπαρξία «κρυφού σχολειού», και από την άλλη μας έχει κάνει γνωστό ότι ήδη
έναν αιώνα πριν ξεκινήσει η Επανάσταση ο ελληνικός χώρος βρισκόταν σε πορεία
πνευματικής ανάπτυξης με αυξημένο αριθμό δασκάλων και μαθητών και πολλές
εκδόσεις βιβλίων. Ο μύθος του «κρυφού σχολειού» καλλιεργήθηκε στα μέσα του 19ου
αιώνα, για να συνδεθεί η επίσημη Εκκλησία με τον Αγώνα: έπρεπε η ελληνική
παιδεία να διασωθεί χάρη στην Εκκλησία...
4.
Ποιος ο ρόλος της Φιλικής Εταιρείας;
Η
Επανάσταση δεν ήταν ένα αυθόρμητο γεγονός, κατά το οποίο όλοι οι υπόδουλοι
Έλληνες κάποια ξεσηκώθηκαν εναντίον των Οθωμανών Τούρκων. Η Επανάσταση
προετοιμάστηκε, οργανώθηκε πολιτικά και στρατιωτικά από τη Φιλική Εταιρεία (Φ.
Ε.), η οποία ιδρύθηκε το 1814 μακριά από το σκλαβωμένο ελληνικό χώρο, στην
Οδησσό της Ρωσίας από τρεις Έλληνες, τους Ξάνθο, σκουφά και Τσακάλωφ, οι οποίοι
ανήκαν στα μεσαία αστικά στρώματα. Η ιστοριογραφία σήμερα γνωρίζει περισσότερα
από 1000 μέλη της, οργανωμένα σύμφωνα με τη δομή των τεκτονικών στοών. Και τα
μέλη αυτά συγκροτούσαν το παράνομο συνωμοτικό-επαναστατικό δίκτυο, εξαπλωμένο
σε όλο ντον υπόδουλο ελληνικό χώρο. Με σχέδιο της ηγεσίας Φ. Ε. (τον Οκτώβριο
του 1820) ξεκίνησε η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία το Φεβρουάριο του 1821 και
προέβλεπε γενική εξέγερση σε όλη τη σουλτανική επικράτεια των Βαλκανίων.
Εξάλλου, μέλη της Εταιρείας αλλά και μαχητές της Επανάστασης δεν ήταν μόνο
Έλληνες. Δίπλα στους Έλληνες πολέμησαν Σέρβοι, Βούλγαροι, Αλβανοί,
Μαυροβούνιοι, Μολδαβοί, Βλάχοι αλλά και Τούρκοι. Όλοι τους επιζητούσαν την
αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Στο μεταξύ, μετά το καλοκαίρι του 1821 τα ίδια
τα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα οδηγούν τη Φ. Ε. στο περιθώριο. Στο προσκήνιο
μπαίνουν δυναμικά οι κοτζαμπάσηδες και οι νησιώτες καραβοκυραίοι (με συνδετικό
κρίκο το φαναριώτη Αλ. Μαυροκορδάτο), που παραμερίζουν τον εκπρόσωπο της Φ. Ε.
Δημ. Υψηλάντη. Έτσι, στα τέλη του 1821 δεν μπορούμε να μιλάμε πλέον για
καθοδήγηση του Αγώνα από τη Φιλική Εταιρεία.
5.
Σημειώθηκαν εμφύλιοι πόλεμοι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης;
Με
δεδομένο και τον κοινωνικό χαρακτήρα της Επανάστασης, όπως αναφέραμε παραπάνω
(περίπτωση 1), μπορούν να κατανοηθούν οι δυο εμφύλιοι πόλεμοι (1823-1825) κατά
τη διάρκεια του Αγώνα. Δεν οφείλονταν οι πόλεμοι αυτοί στα «ελαττώματα της
φυλής μας», όπως συνηθίζεται να λέγεται. Ήταν απόρροια των ενδο-επαναστατικών
διαφορών και αντιπαλοτήτων, αντανάκλαση των ξεχωριστών συμφερόντων και
προσδοκιών μέσα στους επαναστατημένους Έλληνες. Στην Πελοπόννησο οι
κοτζαμπάσηδες πολεμούν εναντίον των οπλαρχηγών, οι Ρουμελιώτες στρέφονται
εναντίον των Πελοποννησίων, οι Πελοποννήσιοι εναντίον των νησιωτών κ.λπ.
Παράλληλα, η επαναστατική κυβέρνηση του Κουντουριώτη χρησιμοποιεί τα χρήματα
του αγγλικού δανείου για την εξυπηρέτηση των «δικών» της ανθρώπων και κυνηγά
τον Κολοκοτρώνη, ενώ αναδεικνύει τον αρχηγό των Ρουμελιωτών μισθοφόρων Γκούρα
ως «εθνικό στρατηγό». Όλη αυτή η κατάσταση υπονόμευσε, βέβαια, τον Αγώνα.
Ανέδειξε, πάντως, πόσο σύνθετη ήταν τότε η πραγματικότητα, μακριά από
ωραιοποιήσεις και απλουστεύσεις.
ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΤΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου